Khi mới bắt đầu học Phật theo truyền thống Theravāda, phần lớn mọi người khi nghe nói về “Tam Tạng Kinh Điển” đều có cảm giác choáng ngợp trước khối lượng kiến thức khổng lồ. Có vẻ chỉ dành cho chư Tăng hoặc người học chuyên sâu. Thực ra, nếu nhìn đúng cách, Tam Tạng không hề xa lạ. Nó chính là bản đồ dẫn đường cho lộ trình thanh lọc thân tâm, được chia ra để người học không bị lạc.
Cấu trúc cơ bản của Tam Tạng
Tam Tạng (Tipiṭaka) theo nghĩa đen là “ba cái giỏ”, hàm ý ba nhóm lớn để chứa và hệ thống hóa lời dạy của Đức Phật.
Ba Tạng đó là:
Vinaya Piṭaka – Tạng Luật
Bộ Tạng Kinh (Sutta Piṭaka)
Abhidhamma Piṭaka – Tạng Vi Diệu Pháp
Hệ thống Theravāda đã bảo tồn vẹn nguyên Tam Tạng bằng tiếng Pāḷi cổ, và được công nhận là bộ giáo điển nguyên sơ, có tính hệ thống và sát thực nhất với lời dạy ban sơ của Đức Phật.
2. Tạng Luật – Nền tảng của đời sống tu tập
Dù Vinaya Piṭaka nhắm đến đời sống tu hành của chư Tăng, song Phật tử tại gia nắm rõ Luật sẽ hành trì rất vững vàng.
Bản chất của Luật không phải để kiểm soát, mà để:
Bảo hộ sự thanh khiết của thân tâm
Hóa giải những mâu thuẫn và rắc rối
Tạo môi trường thuận lợi cho Định và Tuệ sinh khởi
Để dễ hình dung:
Luật = khung an toàn cho thân và lời nói
Đối với người sơ cơ, điều quan trọng là thấu hiểu tinh thần:
Quy luật gieo nhân gặt quả qua hành động
Biết rõ các ranh giới đạo đức
Sống có kỷ luật và trách nhiệm
Sutta Piṭaka: Nguồn cảm hứng tâm linh
Trong ba tạng, Tạng Kinh là nội dung phổ biến và dễ tiếp cận nhất với người tại gia.
Phần này lưu giữ:
Toàn bộ các pháp thoại của Đức Phật
Đối thoại với đệ tử, vua chúa, cư sĩ, ngoại đạo
Lời dạy trực diện về bản chất của đau khổ và lộ trình đoạn tận khổ đau
Hệ thống Tạng Kinh gồm 5 bộ Nikāya chủ đạo, với đặc điểm:
Sắp xếp theo độ dài của các bài kinh: trường, trung và tiểu
Có kinh rất thực hành (như Kinh Pháp Cú, Tứ Niệm Xứ)
Có những bài kinh giải quyết trực tiếp các khúc mắc trong cuộc sống thường nhật
Nhìn chung:
Tạng Kinh là bản đồ giải thoát được trình bày qua ngôn từ, ẩn dụ và sự thực chứng
Người bắt đầu tu học sẽ thấy Tạng Kinh là điểm xuất phát lý tưởng nhất.
4. Tạng Vi Diệu Pháp – Bản đồ vận hành của tâm
Dù được coi là phần khó tiếp cận và mang tính triết học nhất, nhưng Vi Diệu Pháp lại ẩn chứa những chân lý sâu xa nhất.
Theo cách ẩn dụ:
Tạng Kinh là “Phật dạy gì”
Thì Vi Diệu Pháp là “Pháp vận hành như thế nào”
Tạng Vi Diệu Pháp đi sâu vào các khía cạnh:
Định nghĩa và đặc tính của tâm
Một sát-na tâm gồm những yếu tố nào?
Vì sao có tham – sân – si?
Cơ chế tích lũy và vận hành của nghiệp báo
Đối với người vừa khởi sự:
Không nhất thiết phải ép mình học Vi Diệu Pháp từ sớm
Dẫu vậy, nhận thức được giá trị của nó sẽ giúp hành giả tránh được những hiểu biết lệch lạc hoặc cảm tính về giáo pháp
Làm thế nào để kết nối Tam Tạng với Tam Học?
Có một sự tương quan rất logic:
Luật Tạng là nền tảng của Giới học
Tạng Kinh → Định
Tạng Vi Diệu Pháp → Tuệ
Mỗi tạng đều có vai trò riêng nhưng luôn song hành cùng nhau:
Khi Giới hạnh trang nghiêm thì tâm Định mới có chỗ nương tựa
Khi tâm đạt đến sự định tĩnh thì website Tuệ giác mới bắt đầu nảy nở
Có Tuệ → Giới được giữ một cách tự giác
Gợi ý cách học Tam Tạng cho người mới bắt đầu
Phương pháp học tập hiệu quả:
Đừng cố “học hết”
Cần tiếp cận theo trình tự hợp lý:
Nắm vững các nguyên tắc đạo đức căn bản
Lấy Kinh điển làm tấm gương để điều chỉnh nếp sống hằng ngày
Khi căn tính và sự hiểu biết đã chín muồi, hãy nghiên cứu Abhidhamma để phát triển tuệ giác
Mục đích cuối cùng của việc học Tam Tạng không phải là sự phô trương học thuật, mà là:
cải thiện hành vi, lời nói và suy nghĩ trong cuộc sống thực tế